VOC-opvarenden
De VOC wierf jaarlijks duizenden werknemers om haar schepen en vestigingen in de Oost te bemannen. De opvarenden vormden een zeer internationaal gezelschap. Ze kwamen uit alle delen van Europa, van Noorwegen tot Italië. Opvarenden uit de Republiek en Duitstalige gebieden waren in de meerderheid. De namen van VOC-opvarenden uit de achttiende eeuw kunt u vinden op de website http://vocopvarenden.nationaalarchief.nl. Naast de geïndexeerde gegevens waarmee kan worden gezocht, zijn ook de bijbehorende scans van de scheepssoldijboeken in te zien. De database met gegevens en scans vormt een rijke bron voor genealogisch en historisch onderzoek.
Onderzoek heeft uitgewezen dat het aandeel Westfriese VOC-opvarenden in de achttiende eeuw afnam. Toch is het aantal Westfriezen in de database niet verwaarloosbaar. Een zoekopdracht op herkomstplaats Hoorn levert 6.520 namen op, Enkhuizen geeft 5.436 resultaten. Met deze zoekopdracht is geen rekening gehouden met spellingsvarianten van de plaatsnamen!
Project
Onder de naam ‘Uitgevaren voor de Kamers; 700.000 mensen over zee’ startte in 2000 een ambitieus project om de scheepssoldijboeken van de zes VOC-kamers te digitaliseren. Aanleiding vormde het herdenkingsjaar 2002 waarin uitgebreid zou worden stilgestaan bij de 400e verjaardag van de VOC. De belangrijkste doelstelling van het project was om de informatie uit de scheepssoldijboeken voor het grote publiek en wetenschappers toegankelijk te maken. Samen met het Nationaal Archief, het Zeeuws Archief en de archiefdiensten van Amsterdam, Rotterdam en Delft ging het Westfries Archief de uitdaging aan om de namen van honderdduizenden VOC-opvarenden in een database vast te leggen. In 2011 werd het project, dat intussen was omgedoopt tot ‘VOC-Opvarenden’, formeel afgerond.
Scheepssoldijboeken
De scheepssoldijboeken vormden de basis van de personeelsadministratie van de VOC. Vrijwel alle boeken van de uitreizen uit de periode 1700-1794, in totaal 2.797 delen, zijn bewaard gebleven. Ze liggen in origineel in het Nationaal Archief te Den Haag, de instelling waar het archief van de VOC is ondergebracht. In deze scheepssoldijboeken staan ongeveer 655.000 personeelsleden die vanuit de Republiek naar Oost-Indië uitzeilden. Hun naam, herkomstplaats en functie zijn in de database overgenomen. Op al deze gegevens kan online worden gezocht. Dat geldt ook voor gegevens over hun dienstverband zoals datum aanvang, datum einde en reden van beëindiging.
De gekoppelde scans uit de scheepssoldijboeken geven inzicht hoe de administratie per opvarende werd gevoerd. Op de linker bladzijde staan de uitgaven die voor de werknemer zijn gedaan, de rechter bladzijde toont zijn verdiende loon. Ook wanneer een opvarende een maandbrief had verleend ten behoeve van zijn vrouw, kinderen of ouders werd dat in het scheepssoldijboek genoteerd.
Geselecteerd uit onze collectie
0120 Oud archief stad Enkhuizen 1353-1815, inv. nrs. 1522-1567 (Stukken betreffende Bewindhebbers VOC Enkhuizen).
0120 Oud archief stad Enkhuizen 1353-1815, inv. nrs. 1672-1675 (Brieven aan Dirk Haak, bewindhebber van de VOC Enkhuizen).
118C23 Jan Kees Beers en Cees Bakker, Westfriezen naar de Oost: de kamers der VOC te Hoorn en Enkhuizen en hun recruteringsgebied, 1700-1800, (Hoorn 1990).
152B17 Jaap R. Bruijn, Schippers van de VOC in de achttiende eeuw: aan de wal en op zee, (Amsterdam 2008).
140A36 Daniëlle van den Heuvel, 'Bij uijtlandigheijt van haar man' : echtgenotes van VOC-zeelieden, aangemonsterd voor de kamer Enkhuizen (1700-1750), (Amsterdam 2003).
124H65 Marianne Wever-Nierop, Weesjongens uit Enkhuizen in dienst van de VOC : een onderzoek naar achtergrond van weeshuizen, hun binding met de VOC en de aanmonstering van weesjongens; tevens een vergelijking met Hoorn, (Zwaag 2002).
