Waar komt de naam ‘De Blauwe Berg’ vandaan?

Gegevens

Aan het Westfries Archief wordt vrij geregeld gevraagd naar de herkomst van de naam 'De Blauwe Berg'. Tegenwoordig is het niet meer alleen een straatnaam in de gemeente Hoorn. Er is zelfs een bestemmingsplan 'De Blauwe Berg'. Archiefonderzoek wijst uit dat de naam verbonden is aan zowel een herberg aan het begin van het Keern (adres: Keern 3) als aan een stuk land aan de westkant van het Keern en ten noorden van de Berkhouterweg, gelegen achter de vroegere herberg ’t Paardebit (Keern 25). Of er een relatie is tussen de herberg en het perceel weiland, is niet bekend.

Uitspanning
In 1882 werd aan Cornelis Boon een Drankwetvergunning verleend voor het perceel wijk 6 nummer 347a aan het Keern "in het benedenlocaal aan den weg". De vergunning werd 23 april 1901 overgeschreven op de naam van Christoffel Igesz. De kadastrale aanduiding van dit perceel moet zijn geweest sectie C nummer 421. Dit blijkt uit de kadastrale leggers in het gemeentearchief van Hoorn, artikelnummer 4118. Op een kaart van Hoorn uit 1897 is de ligging van het perceel te zien.

In 1903 werd het gebouw afgebroken en werd op dezelfde plaats een sigarenkistenfabriek gebouwd (zie Gemeentearchief Hoorn, notulen b&w 28 april 1903, en ingekomen stukken 1903, nummers 672 en 703). In de Hoornsche Courant van 25 maart 1903 valt hierover te lezen:
De van ouds bekende uitspanning 'De Blauwe Berg' alhier, is verkocht en zal herschapen worden in een kistenfabriek van de Heeren Hammes en Theunisse.

Oudere vermeldingen gaan ver terug in de tijd. Op 12 januari 1809 verkocht Jan Ruiter uit Berkhout ten overstaan van de schepenen van Hoorn "een huis en grond zijnde een herberg genaamd de Blauwe Berg met een stukje grasland daarachter, staande en gelegen even buiten de Noorderpoort" aan ene Krijn Blom. De belendingen waren "de Maatschappelijke lijnbanen ten zuiden en Cornelis de Boer ten noorden". (bron: Oud-rechterlijk archief Hoorn, inventarisnummer 4544)

Een notariële akte uit 1746 vermeldt "een huys (buyten dese stads Noorderpoort) genaamt De Blauwe Berg, belent de lijnbaan ten zuyden en Cornelis Snoek ten noorden". (Oud-notarieel archief Hoorn, inventarisnummer 2498, 24 januari 1746)

We komen het gebouw ook tegen in het register van de impost (= belasting) op begraven. Op 26 maart 1698 deed Jan Cornelisz, "woonend buyten de Noorderpoort in de Blaauwen Bergh", aangifte van het lijk van zijn dochtertje Machteltje (impostbedrag: ƒ 3).

In 2020 vond Jan Peereboom uit Berkhout, één van onze vaste bezoekers, een notariële getuigenverklaring door de 62-jarige Pieter Cornelisz. Louwes, "wonende buyten de Noorderpoort deser stede in ’t huys de Blauwe Berch". Deze akte dateert van 10 maart 1650.

"'t huijs De Blauwe Berch" in 1650 (bron: oud-notarieel archief Hoorn, inventarisnummer 2092).

Deze vermelding plaatst de naam in een tijd waarin Hoornse schepen de wereldzeeën bevaren. En waar komen we uitgerekend een Blauwe Berg tegen? Vlakbij Kaapstad!

Op zo’n 15 kilometer ten noorden van het stadscentrum ligt het plaatsje Bloubergstrand. Dat dankt zijn naam aan de nabijgelegen 231 meter hoge 'Blaauwberg'. Het is tegenwoordig dé plek om de wereldberoemde Tafelberg te fotograferen.

Tafelberg, gezien van Bloubergstrand.

Het is heel goed mogelijk dat de Hoornse herberg hiernaar is vernoemd. Weliswaar dateert de vestiging van een permanente verversingspost voor de VOC op Kaap de Goede Hoop pas uit 1652. Maar ook vóór die tijd zetten Hoornse zeelieden daar soms voet aan wal. En verhalen over de Kaap namen zij mee naar huis.

Weiland
Ook op een landnamenkaart van het P.J. Meertensinstituut uit de jaren 1960 komt de naam 'De Blauwe Berg' voor. Het betreft een perceel weiland, dat op het oudste kadastrale minuutplan van Hoorn voorkomt onder de aanduiding sectie C nummer 92. Het ligt dus in de voormalige banne Dampten.

Helaas is van de banne Dampten voor zover valt na te gaan geen pre-kadastrale administratie bewaard gebleven (in polderleggers worden nog wel eens landnamen genoemd). De oorspronkelijke aanwijzende tafel van 1832 noemt geen landnamen, zodat we niet weten of het perceel toen al bekend stond onder de naam ‘De Blauwe Berg’. Misschien komt de naam voor ergens in de registers van de 80e penning (belasting op overdracht van onroerend goed) in het stadsarchief van Hoorn.

Een andere mogelijkheid voor onderzoek is nog het archief van de Hypotheekbewaarder kantoor Hoorn (1811-1838) in het Noord-Hollands Archief te Haarlem (toegangnummer 83.1). Daarin zijn klappers te vinden op namen van eigenaren, die vervolgens weer verwijzen naar aankoopakten, soms van voor 1832. Mogelijk zijn daarin ook landnamen te vinden. De eigenares van perceel C 92 in 1832 was de weduwe P. van der Straten (‘rentenierse’).