Westfries Stuk van het Jaar 2016

 

a. Stadswal wordt stadspark
Eeuwenlang had Hoorn een vestingwal, maar in de negentiende eeuw had deze geen functie meer. Tuinarchitect K.G. Zocher (1796-1863) maakte in 1840 een plan voor een deel van de vestingwal van Hoorn ter hoogte van de Westerpoort. De stadswal moest een park worden. De Westerpoort stond ongeveer waar nu schouwburg Het Park staat, de poort werd in de 19e eeuw gesloopt. Op de tekening is veel ruimte voor water en groen, de vestingwal van Hoorn moest een plek worden waar bewoners van de stad zich konden ontspannen. Op 6 oktober 1840 werd het voorstel van de architect besproken in de gemeenteraad van Hoorn. De kosten werden geschat op zijn 520 á 530 gulden. Er was echter geen geld beschikbaar om dit plan uit te voeren.
Architect K.G. Zocher was tuinarchitect, net als zijn vader en zijn broer. Deze familie ontwierp verschillende bekende parken, zoals de Haarlemmerhout, het Vondelpark in Amsterdam en het Victoriepark in Alkmaar. Ze ontwierpen in de Engelse landschapsstijl, een natuurlijk inrichting die ‘wild’ aandeed.

Westfries Archief, Beeldbank: 1w63
Titel: Plan van aanleg voor een gedeelte der stadswal te Hoorn
Auteur: K.G. Zocher Architect, Utrecht
Schaal: 1 tot 2500
Jaar van uitgave: circa 1840
Techniek: manuscript, in kleur
Formaat: circa 49x67 cm
Annotaties: stempel van Gemeentewerken Hoorn, waarin aantekeningen: 'Plantsoen Varkensmarkt'

(Klik op de afbeelding voor een vergroting)

Terug naar het stemformulier.

b. De demonstratie van de dijk
In augustus 1639 werd een inspectietocht gemaakt over de Westfriese Omringdijk. Het verslag van deze ‘demonstratie’ is bewaard gebleven in een dik handgeschreven boek. Het laat zich echter niet lezen als een gezellig reisverslag. Het rapport is wel uiterst nauwkeurig. Pijnlijk accuraat noteerden de deelnemers aan de tocht hun bevindingen. Vaak ter plekke op meegebrachte tekeningen.
Het verslag geeft een prachtig historisch beeld van de grens van het gebied dat de naam Westfriesland draagt. De tocht over en langs de dijk werd gemaakt tijdens het ‘Groot Proces’. De verschillende ambachten van Westfriesland, Drechterland en de Vier Noorder Koggen enerzijds en het Geestmerambacht en de Schager en Niedorper Koggen anderzijds, hadden een conflict over de herstoeling van de Westfriese Omringdijk en over het aandeel van de verschillende ambachten in de onderhoudskosten. Tijdens de tocht over de dijk werd het onderwerp waar zo veel discussie over was uitgebreid beschreven en in kaart gebracht.

Westfries Archief, Beeldbank: 1M9
Titel: Kaart van de Westfriese zeekerende dijken gelegen in de ambachten Drechterland en Schager en Niedorper Koggen. Carte gequoteert J, beginnende tusschen de Groote ende Kleyne Wael verbij Munnikij ende eyndende verbij de Naemsloot, vervangende in hem 1694 roeden 7 voeten
Auteur: gemeten ende gecarteert bij mij P. van der Meersch, lantmeter bij den Hove van Hollant geadmitteert
Schaal: circa 1 : 3500
Jaar van uitgave: 14 oktober 1638
Techniek: manuscript, pen en waterverf in kleur
Formaat: circa 42x194 cm
Annotaties: Het noorden boven. Schaalaanduiding op de kaart: 80 Drechterlandse roeden = 11 cm. Maakt deel uit van een kaart in 12 bladen (plaatsnummers 1m1-12), die heeft gediend als processtuk in het "Groot Proces" tussen de vier Westfriese ambachten (1637-1695). De kaart behoort tot: Oud-archief Hoorn inv.nr. 1112 (bergnrs. 2631-2637, 2650).

(Klik op de afbeelding voor een vergroting)

Terug naar het stemformulier. 

c. Hoorn in de Beemster
De inpoldering en verkaveling van de Beemster werd in 1612 afgerond. Zoals bij meer droogmakerijen ontstond gedoe over de zeggenschap over het nieuwe land. In deze zeer zeldzame kaart (de zgn. "blote Beemster") van de Amsterdamse landmeter Lucas Jansz Sinck is de afzetting met palen te zien van "Hoorns" gebied. De pretenties waren gebaseerd op het feit dat het meer door eeuwenlange erosie en kustafslag was gegroeid. Ook ten koste van dorpen die tot het rechtsgebied van Hoorn behoorden: Avenhorn, Oostmijzen, Oudendijk en Beets.
De Hoornse pretenties komen ter sprake in notulen van het stadsbestuur van 2 juni, 10 juli en 13 augustus 1614. Dit soort procedures werd vaak met een geldbedrag afgekocht.
Deze kaart is zeer zeldzaam. Het exemplaar in de collectie Bodel Nijenhuis was lange tijd het enig bekende exemplaar.

Westfries Archief, Beeldbank: 1G31
Titel: Kaart van de Beemster binnen de dijken, met aanduiding van de verkaveling, molens, wateringen, sloten en wegen : met daarop ingetekend de landen die de stad Hoorn bij haar jurisdictie wil trekken
Auteur: Lucas Jansz Sinck
Schaal: circa 1 : 23000
Jaar van uitgave: circa 1612, ingekleurd circa 1614
Techniek: ets, deels ingekleurd
Formaat: circa 55x41 cm
Annotaties: Het noorden boven. Behoort bij stukken betreffende geschillen naar aanleiding van de bedijking in: 0348, Stadarchief Hoorn, toegangsnummer 0348, inventarisnummer 1115 (bergnr. 2639).
Inhoud : Gedrukte kaart van de Beemster, waarop met geel (verkleurd naar lichtbruin) het "Hoornse" gebied is ingekleurd. De door Hoorn aangebrachte jurisdictiepalen worden aangegeven met letters (A t/m G), die door een legenda linksboven worden verklaard: "Allen 'tgene met gele verruwe afgeteikent, is 'tgene dye van Horen pretenderen onder hun gebiet ende jurisdictie te trecken. A. is den pael staende op het noordeind van de Jisper wegh op den dijk, aldaer gebraght van Oostmisen. B. is den pael staende op het cruys van de Jisper wegh ende Draeyoorder sloot. C. is den pael staende op 't cruys van de Middelwegh ende Draeyoorder sloot. D. den pael staende onder 't cruys van de Neckerwegh ende Draeyoorder sloot. E. den pael staende an 't cruys van de Necker- ende Oosthuyserwegh. F. staende op den cant van 't Crusoorder lant. G. staende op de binnen Beemsterringkdijk an de Karssloot."

(Klik op de afbeelding voor een vergroting)

Terug naar het stemformulier. 

d. De eenhoorn op de banpaal
Op een hoge banpaal kijkt een rode eenhoorn uit over het bangebied van Hoorn. De afbeelding van deze banpaal staat in een kaartboek van het Burgerweeshuis. In dit boek zijn de landerijen van het weeshuis, alles netjes opgemeten en ingekleurd, in kaart gebracht. Bij de kaarten staan vaak afbeeldingen, bijvoorbeeld van molens, weeskinderen en dieren. Op een van de kaarten staat een banpaal van Hoorn afgebeeld. De banpalen stonden op de grens van het bangebied van de stad. De rode eenhoorn zit boven op de paal en houdt het wapenschild van Hoorn vast. Op de kaart is het noordwesten boven. Aan de randen van het perceel zijn de belendingen geschreven. Ten westen van het perceel ligt het Klara Gerbrantslant en ten oosten had Cornelius Meindertsoon een stuk land. Ten zuiden grenst het land aan de Enckhuijser Waghenwegh, de huidige Blokdijk. Het zou kunnen dat de banpaal die staat afgebeeld bij deze kaart getekend was naar een banpaal die bij het perceel stond. De twee nog bestaande banpalen van Hoorn lijken op de banpaal van de tekening: een hoge taps toelopende paal met bovenop de eenhoorn met wapenschild.

Westfries Archief, Beeldbank: 65j210(48)
Titel: Kaartboek van de landerijen in eigendom van het Weeshuis te Hoorn,
blad 48, Dinglomslandt en Walravenslandt
Auteur: Hendrik Cornelisz Pot ; naar Pieter van der Meersch
Schaal: 25 roeden is 7 cm.
Jaar van uitgave: circa 1675, datering 1647
Techniek: manuscript, in kleur
Formaat: circa 41x26 cm
Annotaties: Kompasroos linksonder (verwerkt in de voet van de banpaal van Hoorn), schaalstok en passer linksboven. Het noordwesten boven.
Inhoud: Belendingen: ten westen: 'Klara Gerbrantslant' en 'Dirck Arentsoon'; ten oosten: 'Cornelius Meindertsoon, 'Pieter Jan Teets' en 'Tamis Tijmonsoon'; ten zuiden: 'Enchuiser wagenwegh' (= Blokdijk). Links een fraaie tekening van een banpaal van de stad Hoorn (met eenhoorn en wapen van Hoorn).

(Klik op de afbeelding voor een vergroting)

Terug naar het stemformulier. 

 

 

j. ‘Knorpot en Kulkoek’ (1812)

Collectienummer 1156, Inv. nr. 99
"Denkt u zich eens in dat uw manager u een brief stuurt dat iedereen nauwkeuriger moet gaan werken, dat iedereen dezelfde kwaliteit moet waarborgen. Maar dat hij/zij zich wel bewust is van de ‘zwarigheden’ van het werk. Ik kan me voorstellen dat u hierop denkt: “wat een onzin” (en dat is dan netjes verwoord). Dat was dan ook wat Burgemeester Jacob Pietersz. dacht naar aanleiding van een circulaire van het Franse bewind: ‘Knorpot en Kulkoek’. 
Dit archiefstuk biedt een kleine blik in de gedachten van een burgemeester, gedachten die nu nog dagelijks door uw hoofd gaan. Daarom is dit het stuk van het jaar!"
Ingezonden door: A. Blom

(klik op een afbeelding voor een vergroting)

Terug naar het stemformulier.

h. Boek met aantekeningen van de doopsgezinde gemeente Twisk (1835-1879)

Collectienummer 1652, Inv. nr. 1
"Dit boek is gemaakt door ds. Hoekstra. Het boek bevat een schat aan gegevens over de doopsgezinde gemeente Twisk en Twisk in het algemeen. De schrijfstijl verraadt intelligentie. 
Heel plezierig om te lezen."
Ingezonden door: B. Santema

(klik op een afbeelding voor een vergroting)

Terug naar het stemformulier.

i. Getuigenis van een verklaring die dr. D Velius en Thomas Carbasius afgelegd hebben (08-06-1620)

Collectienummer 0348, Inv. nr. 2612a
"Deze persoonlijke verklaring van twee scholarchen van de Latijnse school te Hoorn geeft duidelijk aan dat de neutraliteit van de rector in zijn optreden op school gedurende de kerkelijke twisten in Hoorn (1613-1620) weinig en hier helemaal geen effect had op de houding van de magistraat die na de wetsverzetting in 1618 door Prins Maurits op het Berbertje moest hangen. En dus werd Johannes Arnoldi kort na dit pleidooi ontslagen als rector van de Latijnse school en vervangen door de contra-remonstrantse dominee Philliphus Rulaens.
Niet eerder kwam ons een zodanige verklaring onder ogen, voor ons dus het stuk van het jaar!" 
Ingezonden door: dhr. en mw. Van Zoonen

(klik op een afbeelding voor een vergroting)

Terug naar het stemformulier.

g. Collectie van mini-boekjes

Collectienummer 0219, Inv. nr. 73 B23-24
"In onze bibliotheek bevinden zich meerdere interessante boeken, maar deze springen eruit qua formaat. Dit is in elk geval het kleinste stuk van het jaar.
De motivatie voor de nominatie is dan ook kort maar krachtig:
Wie het kleine niet eert, is het grote niet weert!"
Ingezonden door: J. Terra

(klik op een afbeelding voor een vergroting)

Terug naar het stemformulier.