Kerst- en nieuwjaarsbrieven

Vanaf de zeventiende tot halverwege de negentiende eeuw maakten kinderen rijkversierde wensbrieven. Traditiegetrouw gebeurde dat vooral met Nieuwjaar maar ook met Kerst en andere feestdagen. De brieven werden voorgedragen aan de familie en toonden de schrijfkunst van het kind. In de collectie van het Westfries Archief zijn meerdere van deze wensbrieven te vinden.

De teksten van de wensbrieven waren standaardteksten die het kind overschreef in zijn mooiste kalligrafische handschrift. Het ging dus vooral om de schrijfkunst in plaats van de inhoud van de teksten. De wensen werden geschreven op papier met voorgedrukte prenten die de tekst omkaderden. Zulke krans- of lijstprinten werden gemaakt door drukkerijen in de grote steden, zoals de prent hieronder van T.J. Wijnhoven Hendriksen uit Rotterdam. Maarten Sluis uit Schellinkhout gebruikte deze prent in 1835 voor een nieuwjaarswens aan zijn grootmoeder.

Van origine waren de voorgedrukte prenten zwart-wit en kleurden de kinderen ze vaak in met waterverf. Dat is het geval bij de nieuwjaarswens van Maarten Sluis. Bij de oudere prenten werden de illustraties vaak ongekleurd gelaten. Een voorbeeld hiervan is de kerstbrief van Soutje Jacobs Jonker uit 1778. Toen ze 15 jaar oud was, schreef Soutje deze aan haar grootouders. Zij koos een prent met een Bijbelse voorstelling: een thema dat vaak terugkomt in kerst- en nieuwjaarsbrieven.

Een bijzonder exemplaar is de kerstbrief van de 10-jarige Gerrit Spaander voor zijn grootvader. In het Westfries Archief is veel informatie over de familie Spaander te vinden. Gerrit kwam uit een vooraanstaande familie en woonde in Abbekerk. Zijn vader was secretaris van de Vier Noorder Koggen en schout van Abbekerk. Na de dood van zijn vader in 1818 zou Gerrit de functie van secretaris overnemen. Maar op kerstavond 1785 stond hij voor zijn familie om zijn handgeschreven kerstbrief voor te lezen. De jonge Gerrit zal goed zijn best hebben gedaan. Mogelijk hoopte hij zelfs op een beloning voor in zijn spaarpot.

Bronnen

0216 Collectie handschriften en losse archivalia, 1545-2009, inv. nr. 1910.
0360 Collectie Wit, A.J., 1597-1997, inv. nr. 88.
N. Boogaard, 2020. Geliefde ouders! De Liefde tussen Ouder en Kind in de Nieuwjaarsbrieven uit de 18e en 19e eeuw (Den Haag 2020). Een blog op de website van de Koninklijke Bibliotheek.
152C13 L. Buijnsters-Smets, Decoratieve prenten met geschreven wensen 1670-1870 (Nijmegen 2007).
100N Ach lieve tijd : West-Friesland jaargang aflevering 11: Twintig eeuwen Westfriezen en hun vertier en vermaak (Zwolle, 1999). Hier digitaal te raadplegen.