Plaatsnamen

De plaatsen in het werkgebied van het Westfries Archief zijn niet allemaal even oud. Over de oudste bestaat geen twijfel: dat is Medemblik. De eerste historische vermelding (‘Medemolaca’) dateert uit de tweede helft van de negende eeuw (goederenlijst van het bisdom Utrecht). Ursem, Hensbroek, Wadway, Spanbroek en Obdam komen al voor in bronnen uit de twaalfde eeuw. Van Grootebroek, Twisk, Schellinkhout, Wijdenes en Enkhuizen bestaat een dertiende-eeuwse vermelding. 

Namen in 1311
Een baljuwsrekening uit 1311 bevat de oudste complete lijst van op een bepaald moment in de geschiedenis bestaande Westfriese plaatsen (of bannen). Ze zijn meestal goed herkenbaar, zoals ‘Horne’, ‘Enchusen’, ‘Veinhusen’, ‘Binnenwisen’, ‘Scellinchout’ en ‘Widenesse’. Maar bij ‘Nedartswoude’, ‘Lutekedrecht’, ‘Dose’, ‘Groetoesthusen’, ‘Oesterbloecwere’, ‘Oudeboxwoude’ en ‘Westerbloecwere’ denkt niet iedereen meteen aan Aartswoud, Avenhorn, Opperdoes, Grosthuizen, Oosterblokker, Hauwert en Westerblokker. De lijst bevat ook namen van verdwenen plaatsen. ‘Alebrechtsdorpe’ (Almersdorp, bij Opperdoes) en ‘Gawijnsende’ (Gawijzend, bij Aartswoud) zijn ooit door de Zuiderzee verzwolgen, ‘Gommarskerspel’ (Gommerskarspel) is in de veertiende eeuw versmolten met Enkhuizen.

Betekenissen
De namen kunnen veelzeggend zijn. Dat in ‘Nedartswoude’ het woord ‘neder’ zit, zegt iets over de ligging ten opzichte van het naburige Hoogwoud. En ‘Groetoesthusen’ (Groot Oosthuizen) is ook niet verwonderlijk als je bedenkt dat Oosthuizen in de middeleeuwen ook wel ‘Lutje Oosthuizen’ (Lutje = klein) heette. Er zijn ook namen die typerend zijn voor een veengebied en iets zeggen over de natuurlijke gesteldheid ten tijde van de ontginning. Bij “hout” of “woud” valt te denken aan lage begroeiing, struiken en berken. Het woord “broek” wijst op drassigheid.

Jongere namen
Andijk, De Weere, Oudendijk, Spierdijk en Zwaagdijk staan niet op de lijst. De Spierdijk en de Zwaagdijk bestonden begin veertiende eeuw wel als binnenwaterkering maar waren geen dorpen. De oudste vermelding van De Weere dateert uit 1399. De Weere wordt dan als buurtschap toegevoegd aan de banne Abbekerk. De geschiedenis van Oudendijk, tot 1526 deel van de banne Grosthuizen, begint in 1459 met de stichting van een eigen kapel.
Andijk (Aan de dijk = Westfriese Omringdijk) begon in 1667 als kerkdorp en verkreeg in 1812 de status van zelfstandige gemeente. Zuidermeer (parochie sinds 1930) is het jongste kerkdorp in oostelijk Westfriesland, de jongste gemeentenaam is Koggenland (2007). Misschien is dit ook wel de laatste nieuwe naam. Veel gemeentelijke herindelingen zullen er immers niet meer komen en ook de stichting van kerkdorpen is iets uit vervlogen tijden. 

Geselecteerd uit onze collectie
155H10 G. Karsten, Noordhollandse plaatsnamen (Amsterdam 1951).
151G50 D.P. Blok, ‘Plaatsnamen in Westfriesland’, in: Philologica Frisica (1968).
120D44 Jan Pannekeet, ‘Westfriese plaatsnamen’, in: West-Friesland Oud & Nieuw 38 (Hoorn 1971), pp. 94-102.

 

SD-plaatsnamen1

 

SD-plaatsnamen2

 

LW-dorp1

 

chat loading...